मानिसको मनोविज्ञान

" मानिस आफ्नो गल्तिमा वकिल र अरुको गल्तिमा जर्ज बन्ने गर्छ "

" पहिले जीवन मौनले चल्थ्यो अब जीवन लोनले चल्छ "

" यदि विवाहित जिवनमा खुशी देख्न चाहनुहुन्छ भने दुई वटा कुरा याद राख्नुस

1. जब तपाई गलत हुनुहुन्छ आफ्नो गल्ती चुपचाप स्विकार गर्नुस

2. जब तपाईं सहि हुनुहुन्छ हने पनि मौन रहनुस

" जुनदिन तपाइले आफ्नो सोच ठूलो बनाउनुहुन्छ ठुला ठुला मान्छेहरु तपाइको बारेमा सोच्न शुरु गर्नेछन "

" सम्बन्धको डोरी तब कमजोर हुन्छ जब मान्छेले गलत बुझाइको कारणले पैदा हुने सवालको जवाफ आफै बनाउछ "

" कुनैपनि गल्ती तपाइको जिन्दगीमा दुईपटक हुन सक्दैन किनकी यदि तपाइले त्यसलाई दोहोर्याउनु हुन्छ तब त्यो गल्ती होइन तपाइको इच्छा हो "

" दुनियाँको दवावमा नबहकिनुस किनकी दुनियाँले अन्तिम सास सम्म पनि तपाइलाई बर्बाद पार्नमा नै लागिरहेको हुन्छ "

" सुन्दर तस्विर नेगेटिब बाट तयार हुन्छ र त्यो पनि अँध्यारो ठाउमा , त्यसैले तपाइको जिवनमा जब अन्धकार आउँछ तब सोच्नुस कि इश्वरले तपाइको भविष्यको लागि सुन्दर तस्विरको निर्माण गरिरहेको छ "

" आज स्वयमलाई जति राम्रोसित सम्झिनुहुन्छ शान्त र सुखी रहन त्यति नै सहज भइदिनेछ "

" प्रत्येक दिन एक " अपेक्षा " को साथ शुरु हुन्छ र " अनुभवको साथ खत्तम हुन्छ "

" परिस्थिती जब उल्टो हुन्छ तब " प्रभाव र पैसा " होइन " स्वभाव र सम्बन्ध " काम आउँछ "

" काँडा त नसिबमा आउँछ नै फुल जुन तिमिले गुलाफ चुनेका थियौ "

" आफ्नो जिवनलाई कहिल्यै कमजोर नसोच , यो सबैभन्दा अनमोल छ । तिमी जान्दैनौ कि तिमिभित्र कस्तो प्रतिभा लुकेको छ र तिमिले विश्वलाई के दिन सक्छौ "

दुई किसिमको मान्छेबाट होशियार रहनुस

1. एक त्यो जो तपाईमा त्यस्त ` कमी ´ बताउछ जुन तपाईमा छैन 
2. दोस्रो त्यो जुन तपाईको त्यस्तो ` खुबी ´ भनिरहन्छ जुन तपाईमा छैन

जिबन ब्यङ्ग्य

- एक वकिल यो आशा गर्दछ कि तपाईं समस्यामा पर्नुस

- एक डाक्टर यो आशा गर्दछ कि तपाईं बिरामी पर्नुस

- एक पुलिस यो आशा गर्दछ कि तपाई एक अपराधी बन्नुस

- एक शिक्षक यो आशा गर्दछ कि तपाई अनपढ हुनुस

- एक प्लटिङ्ग बाला यो आशा गर्दछ कि तपाई कहि घर नकिन्नुस

- एक डेन्टिस यो आशा गर्दछ कि तपाइको दाँत खराब होस

- एक मेकानिक यो आशा गर्दछ कि तपाइको गाडी खराब होस

- एक कफन बाकस बनाउने बाला यो आशा गर्दछ कि तपाइको अन्तकाल भइदिओस

केवल....... एउटा चोरले मात्र यो आशा गर्दछ कि तपाई धेरै सफलता पाउनुस र राती गहिरो निद्रामा सुत्नुस ।

खलिल जिब्रानको उत्कृष्ट भनाई

तपाइका छोराछोरी त्यस्ता रचना हुन जो तपाईं मार्फत आएका त हुन तर तपाइका निमित्त हैन ।

प्रेरक भनाइहरू

साथीहरू भनेको पैसा जस्तै हुन्, कमाउन सजिलो तर जोगाइरहन मुस्किल ।
- सामुएल बट्लर

जिवनमा दुई वटा चिजको कहिल्यै अन्त्य हुदैन, भगवानको कथा र मान्छेको व्यथा।

संसारका महान् व्यक्तिहरूले आफ्नो सबै भन्दा ठूलो सफलता आफ्नो सबै भन्दा ठूलो असफलताको ठिक एक पाइलो अगाडी पाएका थिए। -नेपोलियन हिल

बोल्नु र गर्नु पूर्ब एकछिन सोचे गल्ति हुदैन। - सत्य साइबाबा

'रिस'को उल्टो 'सरी' पनि हुन्छ । कहिलेकाही उल्टो बोल्दा नि फाइदा हुन्छ ।

मीठो गीत वा फिल्म वा साहित्य वा स्मृतिले आँसु झर्छन् भने सम्झिनुस् हृदय ढुङ्गा भइसकेको छैन ।

मुस्कुराई रहनु नै सत्रुलाई सजाय हो ।

हर कसैले चाहन्छ कि सबैले उसको प्रशंसा गरोस ..!!
तर ,
यो ईच्छा अन्तिम संस्कार हुने दिनमा मात्र पूरा हुन्छ

सम्मान लिऊ र दिऊ

अरुलाई सम्मान दिए आफु पनि सम्मान पाइन्छ !

कुकुरले टोक्यो भने हामी पनि कुकुरलाई टोक्दैनौँ बरु रेबिजको सुई पो हाल्छौँ। कसैले विरोध गर्दैमा त्यो व्यक्तिको विरोध गर्नु पनि हुँदैन, खराबीलाई भलाइले जित्नुपर्छ। सुन्दर कमलको फूल जहिले पनि हिलोमा नै फुल्छ, मनपर्ने गुलाबको फूल पनि काँडामा नै फुल्ने गर्छ। केही असल काम गर्दा पनि खुट्टा तान्ने, दोष र नानाथरीका आरोप पनि लगाउँछन्। सबैलाई खुशी पार्न र चित्त बुझाउन सकिँदैन। बाटोमा हिँड्दा ढुङ्गाले पनि हान्छन्, साँघुरो बाटो हिँड्न अवश्य गाह्रो हुन्छ तर सहनुपर्छ। कालो चश्मा लगाएर अरुलाई अँध्यारोमा छौँ भनी भन्ने दोषी आत्माहरु पनि धेरै नै छन् यो समाजमा। आफ्नो आङ्को भैँसी नदेख्नेले अरुको आङको जुम्राचाहिँ देख्छ, आफ्नो आँखाको मूँढा चाहिँ नदेखि अरुको आँखाको कसिङ्गरचाहिँ देख्छन्। अरुले जस्तो व्यवहार गरुन् भन्ने चाहन्छौ त्यस्तै व्यवहार
गर्नुपर्छ। अरुले जस्तो गर्यो त्यस्तै गर्नु पनि हुँदैन नत्र त अरु र हामीमा के फरक भयो र!!! तपाईले जति नै असल काम गर्नु भएको किन नहोस् तर मान्छे तपाईको एक गल्ती पर्खिरहेको हुन्छ, जुन दिन भेट्टाउँछ तपाईको सबै असल काम बिर्सेर बदनामी गरिहाल्छ। अरुको प्रगतिमा जल्नेहरु पनि धेरै हुन्छन्। दुधलाई पानीको गिलासमा हाल्दा खासै फरक पर्दैन तर एउटा विष मिसिएको गिलासमा दुध हालेमा सो विषले सबै दूधलाई पनि विष बनाइदिन्छ। बनाउन धेरै गाह्रो र बिगार्न धेरै सजिलो हुन्छ। कसैलाई त अरूको निन्दा, आरोप, बदख्वाइ नगरी निद्रा पनि लाग्दैन। अरुलाई तल झारेर आफू माथि चढ्न पनि तयार हुन्छन्। अरुलाई एक औँला उठाउँदा आफूपट्टिको चार औँलाचाहिँ बिर्सन्छन्। कहिले पनि साबुन र सोडाले धोएतापनि नमेटिने दाग दोषको कलङ्क हो, बिनाकारण कसैलाई दोष दिने काम सबैभन्दा नीच काम हो, जसले मन टुटाउँछ, कसैको पनि मन टुटाउनु हुँदैन !

कस्तो लाग्यो ? मन परे Share गरि अरुलाइ सुनाउनुहोस । मन नपरे Comment गरि मलाइ भनिदिनुहोस ।

जुलियस सिजरका उत्कृष्ट २० भनाइ

1."यह जरुरी नही कि व्यक्ति ताकत से ही शासन कर सकता है। सफल शासन के लिए आत्मविवेक और ज्ञान चाहिए।"~ जूलियस सीजर

2."शासन सत्यता से ही करना चाहिए; पर राजनीति मे कुटिलता का समावेश ही शासन को सफल बनाता है।"~ जूलियस सीजर

3."शत्रु को इतना निर्बल बना दो कि वो तुम्हारे खिलाफ उठने की सोच भी न सके; नही तो उसका सर्वनाश ही उचित है।

"~ जूलियस सीजर

4."अपने शौर्य के उपर एक व्यक्ति सम्पुर्ण विश्व पर राज्य कर सकता है।

"~ जूलियस सीजर

5."मनुष्य तभी तक सुखी महसुस कर सकता है, जब तक उसके भाई और कुटुम्बी उससे अलग नहीं हुए है।

"~ जूलियस सीजर

6."वीर इसलिए वीर होते है, क्योकी उनके अन्दर असंभव को भी सभंव बनाने का जुनुन होता है।

"~ जूलियस सीजर

7."वीरो की पूजा समुचा विश्व करता है; क्योकी वो डर को जीत कर, अपने मार्ग पे अडिग रहते हैं और सफल हो जाते है।

"~ जूलियस सीजर

8."एक मनुष्य को अपने देशप्रेम और देश के विकास मे कोई कमी नही करनी चाहिए। क्योकी बिना देश के विकास के नागरिको का भी विकास नही हो सकता।

"~ जूलियस सीजर

9."एक सफल सम्राट को उसके देशवासीयो का विश्वासपात्र होना चाहिए। इससे राजा, और राज्य दोनो की भलाई होती है।

"~ जूलियस सीजर

10."भविष्य के सितारो के बिगङने पर उन्हे वर्तमान के परिश्रम से सुधारा जा सकता है।

"~ जूलियस सीजर

11."मेहनत से सोए हुए भाग्य को भी जगाया जा सकता है।

"~ जूलियस सीजर

12."जीतने का प्रयास करो पर लालच नही; खुद पर भरोसा रखो अहंकार नही; समय पर निशाना साधो पर इतंजार नही।"~ जूलियस सीजर

13."मुक्कदर तकदीर है; जिन्दगी नही।

"~ जूलियस सीजर

14."झुकना मनुष्यता का स्वभाव नही शिष्टता है। इसे लाचारी समझ कर अवेहलना करने वाला समय के मार से खुद झुक जाता है।

"~ जूलियस सीजर

15."सफल व्यक्ति दुसरो से खुद का आकलन नही करता, बल्कि दुसरे उससे अपना आकलन करते है।

"~ जूलियस सीजर

16."अपने आत्मबल और अत्यंत ऊँचे आत्मगौरव के कारण ही रोमन साम्राज्य ने सारे विश्व पे अपना विजय पताका फहराया है।

"~ जूलियस सीजर

17."यह सम्पुर्ण विश्व मानवजाति की धरोहर है; और यहाँ सुशासन और शांति ही हमारा लक्ष्य है।

"~ जूलियस सीजर

18."इस पृथ्वी के समस्त खण्डो को एक अकेला वीर भी अपने पराक्रम और विवेक से एक कर सकता है।कुछ भी बङा नही होता।

"~ जूलियस सीजर

19."आँख बंद करके विश्ववास करना जहर पीने जैसा होता है।

"~ जूलियस सीजर

 

20."हार और दुख जिन्दगी के एक कटु सत्य है। इन्हे उमंग से पार करना सीखो।

"~ जूलियस सीजर

धन समम्बन्धी कथा

एक कंजूस व्यक्ति ने जीवन भर कंजूसी करके
पांच करोड रूपये एकत्रित कर लिये।
इस एकत्रित धनकी बदौलत वह एकसाल तक
बिना कोई काम किए
चैन की बंशी बजाने के स्वप्न देखने लगा।
इसके पहले कि वह उस धन को निवेश करने
का इरादा कर पाता,
यमदूत ने उसके दरवाज़े पर दस्तक दे दी।
उस व्यक्ति ने यमदूत से कुछ समय देने
की प्रार्थना की परंतु यमदूत टस से मस
नहीं हुआ।
उसने याचना की - "मुझे तीन दिन
की ज़िंदगी दे दो, मैं तुम्हें
अपना आधा धन दे दूँगा।" पर यमदूत ने
उसकी बात पर कोई ध्यान नहीं दिया।
उस व्यक्ति ने फिर प्रार्थना की "मैं आपसे
एक दिन की ज़िंदगी की भीख मांगता हूं।
इसके बदले तुम
मेरी वर्षों की मेहनत से जोड़ा गया पूरा धन
ले लो।
"पर यमदूत फिर भी अडिग रहा।
अपनी तमाम अनुनय- विनय के बाद उसे
यमदूत से सिर्फ इतनी मोहलत
मिली कि वह एक संदेश लिख सके।
उस व्यक्ति ने अपने संदेश में लिखा -
"जिस किसी को भी यह संदेश मिले, उससे मैं
सिर्फ इतना कहूँगा -
"कि वह जीवन भर सिर्फ संपत्ति जोड़ने
की फिराक में न रहे।
ज़िंदगी का एक - एक पल पूरी तरह से
जियो।
मेरे पांच करोड रूपये भी मेरे लिए एक घंटे
का समय नहीं खरीद सके।
" इसलिए दोस्तों वर्तमान में जियो,
भविष्य की सोच सोच कर अपने वर्तमान
को ख़राब मत करो..!!"

घर र महल

" अरू भन्दा निक्कै ढिलो गरि तपाईंलाई सफल्ता मिल्दैछ भने यत्ती कुरो याद राख्नुस कि घर बनाउन भन्दा महल बनाउन धेरै समय लाग्छ ।"

हाल खबर सोधेर कोइ कसैको हालखबर ठिक हुने हैन, था छ मलाई ।
तर हाल्खबर सोधेर यत्ती जान्कारी गराउन चाहान्छु कि उनिहरूका बारेमा सोच्ने पनि कोहि त छ ।

म सङ्ग नसोध्नु

म सङ्ग सोध्ने भए जुन ताराका बारेमा सोध ।
सपनाका बारेमा त ती ब्याक्ती जानकार होलान जो निदाउने गर्छन ।

हिन्दी -५

अवश्य पढ्नुहोला

एक अतिश्रेष्ठ व्यक्ति थे , एक दिन उनके पास एक निर्धन आदमी आया और बोला की मुझे अपना खेत कुछ साल के लिये उधार दे दीजिये ,मैं उसमे खेती करूँगा और खेती करके कमाई करूँगा,

वह अतिश्रेष्ठ व्यक्ति बहुत दयालु थे उन्होंने उस निर्धन व्यक्ति को अपना खेत दे दिया और साथ में पांच किसान भी सहायता के रूप में खेती करने को दिये और कहा की इन पांच किसानों को साथ में लेकर खेती करो, खेती करने में आसानी होगी, इस से तुम और अच्छी फसल की खेती करके कमाई कर पाओगे।
वो निर्धन आदमी ये देख के बहुत खुश हुआ की उसको उधार में खेत भी मिल गया और साथ में पांच सहायक किसान भी मिल गये।

लेकिन वो आदमी अपनी इसख़ुशी में बहुत खो गया, और वह पांच किसान अपनी मर्ज़ी से खेती करने लगे और वह निर्धन आदमी अपनी ख़ुशी में डूबा रहा, और जब फसल काटने का समय आया तो देखा की फसल बहुत हीख़राब हुई थी, उन पांच किसानो ने खेत का उपयोग अच्छे से नहीं किया था न ही अच्छे बीज डाले ,जिससे फसल अच्छी हो सके |

जब वह अतिश्रेष्ठ दयालु व्यक्ति ने अपना खेत वापस माँगा तो वह निर्धन व्यक्ति रोता हुआ बोला की मैं बर्बाद हो गया , मैं अपनी ख़ुशी में डूबा रहा और इन पांच किसानो को नियंत्रण में न रख सका न ही इनसे अच्छी खेती करवा सका।

अब यहाँ ध्यान दीजियेगा-

वह अतिश्रेष्ठ दयालु व्यक्ति हैं -'' भगवान"

निर्धन व्यक्ति हैं -"हम"

खेत है -"हमारा शरीर"

पांच किसान हैं हमारी इन्द्रियां--आँख,कान,नाक,जीभ और मन |

प्रभु ने हमें यह शरीर रुपी खेत अच्छी फसल(कर्म) करने को दिया है और हमें इन पांच किसानो को अर्थात इन्द्रियों को अपने नियंत्रण में रख कर कर्म करने चाहियें ,जिससे जब वो दयालु प्रभु जब ये शरीर वापस मांग कर हिसाब करें तो हमें रोना न पड़े।

कठिनाइ त आइनै रहन्छन्

"जब आप शहद की खोज में जाते हैं, तो आपको मधुमक्खियों द्वारा काटे जाने की संभावना को स्वीकर कर लेना चाहिए।
(सफलता के मार्ग में कठिनाईयों का आना स्वभाविक ही है)...!!!"

समयलाई नकुरौ

सहि समय कुर्दाकुर्दै जिन्दगी बित्न बेर छैन ।
बरू यो जिन्दगीलाई सहि बनाउने प्रयत्न गर्नुस् ।

हिन्दी -२

सत्य को कहने के लिए, 
किसी शपथ की जरूरत नहीं होती।
नदियों को बहने के लिए,
किसी पथ की जरूरत नहीं होती।
जो बढ़ते हैं जमाने में, 
अपने मजबूत इरादों पर, 
उन्हें अपनी मंजिल पाने के लिए,
किसी रथ की जरूरत नहीं होती। 

हिन्दी - १

नदी में पानी मीठा रहता है
क्योंकि वो देती रहती है।

समुद्र का पानी खारा रहता है
क्योंकि वो लेता रहता है।

नाले का पानी दुर्गन्ध पैदा करता है
क्योंकि वो रुका रहता है..!

अपना जीवन भी वैसा ही है....
देते रहेंगे तो मीठे लगेंगे,
लेते रहेंगे तो खारे लगेंगे,
रुके रहेंगे तो बेचारे लगेंगे..!
"हर रिश्ते में विश्वास रहने दो;
जुबान पर हर वक़्त मिठास रहने दो;
यही तो अंदाज़ है जिंदगी जीने का;
न खुद रहो उदास, न दूसरों को रहने दो...

xxxxxxxxxcx

"परिवर्तन से डरना 
और संघर्ष से कतराना, 
मनुष्य की सबसे बड़ी 
कायरता है !
जीवन का सबसे बड़ा गुरु
वक्त होता है,
क्योंकि जो वक्त सिखाता है 
वो कोई नहीं सीखा सकता !

" जीवनको सबैभन्दा ठूलो रोग ........ मान्छेले के भन्लान ? "

" तिमी खस्नुमा तिम्रो हार होइन 
किनकी तिमी मानव हौ अवतार होइन "

" प्रेमको लडाइमा जोसित अधिक प्रेम हुन्छ त्यसले हार्छ "

" यति तितो नबन्नुस कि कसैले थुकिदिओस .... यति मीठो नबन्नुस कि कसैले निलिदिओस "

" बोली हावाको लहरमा छिट्टै नै फैलिन्छ , अलिकती सम्हालिएर बोल्नु .... किनकी फर्किदा तुफान बनेर फर्किन सक्छ "

" पैसालाई हमेशा पकेटमा राख्नु..... दिमागमा होइन "

" उहीँ सबैभन्दा छिटो पुग्दछ जो एक्लो हिड्दछ "

" मान्छे क्यान्सरले होइन .....टेन्सनले मर्छन "

" तिमी हाँस्दा दुनियाँ हाँस्छ तर रुनु एक्लै पर्छ "

" जीवनको सबैभन्दा ठूलो रोग ........ मान्छेले के भन्लान ? "

" पहाडबाट खसेको मान्छे बरु उठ्न सक्छ तर नजरबाट खसेको मान्छे कहिल्यै उठ्न सक्दैन "

December 20 at 6:08pm

December 20 at 6:08pm · 

दिनको लागि दान 
लिनको ज्ञान 
र छोड्नको लागि अभिमान सर्वश्रेष्ठ हो ।

" जमाना धेरै तिब्र हिड्दछ साथी , .... एकदिन केही नलेख्ने हो भने मान्छेले भुल्न थाल्छन "

" भाग्यमानी त्यो होइन जसको नसिब राम्रो छ , भाग्यमानी त्यो हो जो आफ्नो नसिबबाट खुशी छ "

" सुन्दरता हमेशा देख्नेहरुको मनमा र नजरमा हुन्छ , नत्रभने गल्ती निकाल्नेहरुले त चन्द्रमामा पनि दाग देख्छन "

" जहाँ सफाइ दिनुपर्छ बारम्बार ...... त्यो सम्बन्ध कहिल्यै सफल हुदैन "

" सम्बन्ध आजकल रोटी जस्तै भइसकेको छ , अलिकती थोरै आगोको ताप बढ्यो कि जलेर खरानी भइदिन्छ "

" काम यस्तो गर्नुस कि ` नाम ´ भइदिओस , नाम यस्तो बनाउनुस कि सुन्नेबित्तिकै ` काम ´ भइदिओस "

" शहरको तमाम इज्जतदारहरुले एक्कासी गर्यो आत्महत्या ...... जब एउटी वेश्याले आत्मकथा लेख्ने निधो गरीन "

" वचपनमा जहाँ चाहन्थ्यौ हाँस्ने गर्थ्यौ , जहाँ चाहन्थ्यौ रुने गर्थ्यौ , तर अब मुस्कुराउन पनि कारण चाहिन्छ र आँशु झार्नलाई एकान्तपन "

" कठिन परीस्थितिमा समझदार व्यक्तिले बाटो खोज्छ भने कायरले बहाना "

" मेरो - तिम्रो , सानो - ठुलो , आफ्नो - विरानो , मनबाट हटाइदेउ ... फेरि सब तिम्रो हो , तिमी सबको हौ "

" म यस्तो मित्र चाहन्न कि जब म घाटी हल्लाउ तब उसले पनि हल्लाओस , यो काम त मेरो छाँयाले नै सबैभन्दा राम्ररी गर्न सक्छ "

गुनासो किन ?

करौडौ मान्छेको के कुरा गरु म ..............मेरो दुइवटा खुट्टा त एकैसाथ चल्दैन ।

जिवनको 5 सत्य

जिवनको 5 सत्य

1. कुनै फरक पर्दैन कि तपाईं जति नै सुन्दर हुनुस किनकी लङ्गुर र गोरिल्लाले पनि आफुतिर आकर्शित गर्दछ ।

2. कुनै फरक पर्दैन कि तपाइको शरीर चाहे जति नै विशाल र मजबुत होस ,किनकी मसानघाटसम्म तपाइले आफुले आफैलाइ लान सक्नुहुन्न ।

3. तपाइको आयु चाहे जति नै लामो होस , आउनेवाला भोलि लाई कहिल्यै देख्न सक्नुहुन्न ।

4. कुनै फरक पर्दैन कि तपाइको त्वचा चाहे जति नै गोरो र चमकदार होस , किनकी अँध्यारोमा प्रकाशको आवश्यकता पर्दछ ।

5. कुनै फरक पर्दैन कि तपाईं चाहे जति नै धनी हुनुस र दर्जनौ गाडी तपाइसित छ किनकी घरको बाथरुम सम्म तपाइलाइ हिडेरै जानुपर्ने हुन्छ ।

त्यसैले सम्हालिएर हिड्नुस , जिन्दगी को यात्रा छोटो छ

जिन्दगीमा आउनुको खबर

जिन्दगीमा आउनुको खबर त नौ महिना पहिले नै थाहा हुन्छ तर जानुको खबर नौ सेकेण्ड पहिले पनि थाहा हुदैन , त्यसैले मस्त हुनुस , व्यस्त हुनुस , खुशी हुनुस ।

आशा आफुले आफैमाथी राख्नुस ,अरुमाथी होइन ।
को के गरीरहेको छ ? 
कसरी गरीरहेको छ ? 
किन गरीरहेको छ ?

यस्ता कुराहरु बाट तपाईं जति टाढा बस्नुहुन्छ त्यति नै खुशी बन्नुहुन्छ ।

कम्जोरीलाई हैन क्षमतालाइ हेर्नू

माता-पिता खुद ही को नहीं सम्भाल पा रहे थे तो भला होश में आने के बाद वे उसे क्या जवाब देंगे, ये समझ पाना तो असंभव ही था। आठ साल के अब्दुल कादिर के दोनों हाथ कट गए थे। उसने छत पर खेलते हुए बिजली की हाई टेंशन लाइन को छू लिया था। पर होश में आते ही उसने कहा, पापा आप मेरे प्रिंसिपल को कटे हाथों की फोटो भेज देना, कहीं उन्हें ये न लगे कि मैं स्कूल नहीं आने का बहाना बना रहा हूँ। यही होते हैं बच्चे, वे इस बारे में सोचते ही नहीं कि वे क्या नहीं कर सकते है, उनमें क्या कमी है? उनका सारा ध्यान इस बात पर होता है कि वे क्या-क्या कर सकते है और उसे कैसे करना है।

अब्दुल रतलाम की सेंट जोसेफ स्कूल में दूसरी कक्षा का छात्र है। पिता हुसैन इंदौरी बताते है कि उस दुर्घटना के आठ महीनों में ही उसने अपने पैरों से लिखना सीख लिया। अब तो वह करीब 15 मिनट में पूरा पेज लिख लेता है और उतने ही आराम से गणित के सवालों को हल कर लेता है। उसे देखकर लगता है सफलता पाने के अनगिनत नुस्खों और तरीकों को सीखने की बजाय इतना ही काफी होगा कि हम मन के किसी कोने में बच्चे बने रहें। अपने अन्दर बैठे बच्चे की सुनें, उसे तर्क-वितर्कों में उलझाएँ नहीं। हमारा सारा ध्यान हम क्या-क्या कर सकते हैं और उसे कैसे करना है, पर रहे न कि अपनी कमियों पर। विश्वास मानिए, जिस दिन से हम ऐसा करने लगे उसी दिन से हम अपने हर काम में सफल होंगे और हमारी जिन्दगी भी बिल्कुल एक मासूम बच्चे की तरह खिल उठेगी।

हाँसेर हरेक समस्यालाई सहेको छु मैले , र केवल यो आशामा कि मेरो आजभन्दा राम्रो भोलि हुन्छ

" मतलबको दुनियाँमा सम्हालिएर हिड्नु .... यहाँ मान्छेले आफ्नै हातले गाडेर भुलिदिने गर्छन कि चिहान कुन थियो ?"

" मन्दिर पनि कस्तो गजबको ठाउँ हो ... गरीब बाहिर भिख माग्दछ , धनी भित्र "

तल बस्ने मान्छेहरु कहिल्यै लड्दैनन

कसैले गौतम बुद्धलाई सोध्यो ,

" तपाईं ठूलो हुनुहुन्छ फेरि पनि तल बस्नुहुन्छ ? "

बुद्धले धेरै सुन्दर जवाफ दिनुभयो ,

" तल बस्ने मान्छेहरु कहिल्यै लड्दैनन "

जिबनलाई हेर्ने तरिका

THE WAY OF SUCCESS

नाती - हजुरआमा निद्रा आइरहेको छैन TV हेरु ?

हजुरआमा - मसित कुरा गर !

नाती - हजुरआमा के हामी 6 नै हुन्छौ ? तपाईं , मम्मी , डेडी , दिदी र म अनि मेरो बिरालो ,

हजुरआमा - होइन छोरा तेरो लागि भोलि डग पनि आइरहेको छ , तब 7 हुन्छौ ।

नाति - तर हजुरआमा डगले त बिरालोलाइ खाइदिन्छ फेरि 6 नै हुन्छौ ।

हजुरआमा - होइन छोरा तेरो विवाह भएपछी हामी फेरि 7 हुन्छौ ।

नाति - फेरि दिदी जानुहुन्छ बिहे गरेर फेरि हामी 6 नै हुन्छौ ।

हजुरआमा - छोरा ... फेरि तेरो छोरा या छोरी हुन्छ अनि फेरि 7 हुन्छौ ।

नाति - तबसम्म तपाईं त मर्नुहुन्छ फेरि 6 हुन्छौ

हजुरआमा - .... कुकुर !!! जा ! गएर TV हेर !

१४१==

एउटा रेड एरियामा क्या सुन्दर लेखिएको पाइयो !! . . यहाँ सिर्फ शरीर बिक्दछ , इमान किन्नुछ भने अगाडीको चोकमा ` पुलिस स्टेसन ´ छ , . . यदि तपाईं चाहनुहुन्छ कि मेरो तानाशाही चलोस र कसैले मेरो विरोध नगरुन , तब तपाई नेपालमा न्यायधीस बने हुन्छ , . . यदि तपाईं चाहनुहुन्छ कि तपाईं अदालतमा धेरै धेरै झुठो बोलु र कसैले मलाई सजाय नदेओस तब वकिल बने हुन्छ , . . कोहि महिला चाहन्छिन कि म धेरै देहव्यापार गर्न पाउ , तर कसैले मलाई वेश्या नभनुन तब कलिवुड या बलिवुडमा हिरोइन बने हुन्छ , . . यदि तपाईं चाहनुहुन्छ कि म धेरै लुटपाट गरु तर कसैले मलाई डाका नभनुन , तब तपाईं नेपालमा राजनेता बने हुन्छ . . यदि चाहनुहुन्छ कि म दुनियाको हर सुख मासु , मदिरा , स्त्री आदिको आनन्द लिउ , तर कसैलाई मलाई भोगी नभनुन , तब तपाईं धर्म गुरु बने हुन्छ . . यदि तपाईं चाहनुहुन्छ कि म कसैको पनि बदनामी गरिदिउ र मेरो माथी कुनै मुद्धा नचलोस तब मिडिया मा रिपोर्टर बने हुन्छ यो कुरा बुझ्नुस , कसैले तपाइको एउटा कपाल पनि उखाल्न सक्दैन नेपालमा , हरेक गन्दा र खराब कामको लागि एक वैधानिक पद उपलब्ध छ । त्यसैले त मेरो नेपाल महान छ । कुरा तितो अवस्य छ तर सत्य र दमदार छ ।

१४०=

यह है 'मोदी सूट' की सच्ची कहानी.. जरूर पढ़ें स्वर्ण मुकुट में हीरे मोती, दलित बहिन जी को भाते आजम खान मुलायम खातिर लंदन से बग्गी लाते सुम्मी रेडी तिरूपती में सोना अतुल चढाता है लालू के "दामाद- तिलक" पर खर्च करोडों आता है फाइव स्टार होटलों में आफिस थरूर का चलता था ए.राजा के कमरे में सोने का दीपक जलता था दत्त तिवाडी नारायण जी तो खर्चीले होते थे महामना सुखराम नोट के बिस्तर ऊपर सोते थे औ" विशाल आनंद भवन की दिनचर्या बतलाती थी नेहरु जी की टोपी तक पेरिस से धुलकर आती थी लेकिन एक शख्स है जो चौबीसों घंटे काम करे राष्ट्र जागरण के प्रयाण में तनिक नहीं विश्राम करे ना तो वो खाने देता है, और नहीं खुद खाता है अपना जन्म दिवस भी जाके सेना बीच मनाता है गंगा का बेटा है तन से, मन में पीर पराई है चाय बेचकर मेहनत करके अपनी मंजिल पाई है किंतु मीडिया को गरीब का जीना नहीं सुहा पाया एक सूट जो साधारण था, लाखों का जा बतलाया मगर देश की जनता ने सम्पूर्ण सुफल फल ले डाले उसी सूट की सच्चाई पर रुपै करोडों दे डाले इसीलिए अब हम कहते हैं, लेके हाथ रहेंगे जी तब भी उसके साथ खडे थे, अब भी साथ रहेंगे जी मुझे गर्व है उस इंसान पर जो सबकी गाली खाता है.. लेकिन फिर भी रोज २० घंटे काम करता है अपने देश के लिए. मुझे गर्व है उस इंसान पर जो पिछले १४ सालों से देश की मिडिया के द्वारा भेदभाव का शिकार हुआ फिर भी उसने अपने लक्ष्य को प्राप्त किया. मुझे गर्व है उस इंसान पर जो अपने दर्द किसी को दिखाये बिना दूसरों के आँसू पोछता रहा. मुझे गर्व है उस इन्सान पर जो अपनी जमा किये गए उपहारों को जनता के कल्याण के लिए खर्च किया. मुझे शर्म है उस देश की जनता पर जिसने एक प्रधानमंत्री को उपहार किए गए सूट को पहनने पर उसका मजाक बनाया. जबकि गुजरात के सीएम रहेते हुए उन्होने अपनी सारी पगार और उपहार मे आयी हुई गिफ्ट की नीलामी करके 22 करोड़ रुपये कन्या केलवानी मे दान कर दिये थे मुझे शर्म है उस जनता पर जो १५ सालों से मर मर कर काम करने वाले नेता को सूट पहनने की इजाजत नहीं देती. मुझे शर्म है उस मिडिया पर जो उपहार किया गया सूट पहनने पर मजाक उड़ाती है.....!! हे हिन्दुस्तान.. तू कल भी बिना भविष्य का था... तू कल भी बिना भविष्य का रहेगा.... क्योँकि .... तेरा कोई वर्तमान नहीं दिखता..... तू गद्दारों की गद्दारी को भूल जाता है और देश के प्रति ईमानदारों की थोड़ी सी गलती के लिए उसे सहानुभूति तक नहीं देता.... मुझे माफ़ कीजियेगा अगर आपको तकलीफ हुई है तो, लेकिन ... ऐसा इंसान 66 सालों में पहली बार आया है जो हमारा स्वाभिमान जगा कर जीना सिखा रहा है

१३९==

एउटा महत्वपुर्ण सन्देश बुझिराख्नुस ...........!!! जब तपाईं आफैमा रिसाउनुहुन्छ तब अरुले झन तपाईलाई रिस दिलाउछ जब तपाईं आफैमा गिज्याउनुहुन्छ तब अरुले झन तपाइलाई गिज्याउछ जब तपाईं आफैमा लोभिनुहुन्छ तब अरुले झन तपाईलाई लोभ्याउछ जब तपाई आफैमा अहंकार राख्नुहुन्छ तब अरुले झन तपाइलाई अहंकारी बनाउछ जब तपाई आफैमा निराशा बन्नुहुन्छ अरुले झन तपाइलाई निराशावादी बनाउछ जब तपाई आफैमा चन्चल बन्नुहुन्छ अरुले झन तपाइलाई हलचल मच्चाउछ जब तपाईं आफैमा दुखी बन्नुहुन्छ अरुले झन तपाइलाई दुखी बनाउछन जब तपाई आफैमा बेइमानी बन्नुहुन्छ अरुले झन तपाइलाई बेइमान बनाउछ जब तपाईं आफैमा नकारात्मक बन्नुहुन्छ तब अरुले झन तपाइलाई नकारात्मक बनाउछ , तर जब तपाईं आफैमा स्वयम् बदलिनुहुन्छ अरुले कसैले पनि तपाइलाई परचालित गर्न सक्दैन , दुखी बनाउन सक्दैन , निराश पार्न सक्दैन , धोका दिन सक्दैन , लोभ्याउन सक्दैन , हलचल ल्याउन सक्दैन , गिज्याउन सक्दैन , रिस उठाउन सक्दैन किन ? किनकी ती जम्मै कुराहरु तपाईभित्र नियन्त्रण भएपछी बाहिरी शक्तिले कहिल्यै कसैले केही बिगार्न सक्दैन । मनपरे शक्दो शेयर गर्नुहोस ।

१३७- ==

छोटो जीवन छ लगभग 80 वर्ष । त्यसमा आधा = 40 वर्ष त रात हुनुबाटै बित्छ । त्यसको आधा = 20 वर्ष बचपन र बुढापन मा बित्छ । त्यसमा पनि कहिले योग , कहिले वियोग , कहिले पढाइ , कहिले परीक्षा , नोकरी , व्यापार र अनेक चिन्ताहरुले व्यक्तिलाई घेरेर राख्छ । अब बच्यो नै कति ? 8/10 वर्ष । त्यसमा पनि हामी शान्तिले बाँच्न सक्दैनौ ।यदि हामी थोरै नै सम्पत्तीको लागि झगडा गर्छौ भने , र फेरि सबै सम्पत्ती यहि छोडेर जान्छौ भने यत्रो मुल्यवान मनुष्य जीवन प्राप्त गर्नुको के लाभ भयो ? स्वयम् विचार गर्नुस.......यति धेरै हुँदा पनि , 1. शब्दकोशमा असंख्य शब्द भएतापनि .... - मौन हुनु सबैभन्दा राम्रो । 2. दुनियाँमा हजारौ रङ भएतापनि ...... - सेतो रङ सबैभन्दा राम्रो हो । 3. खानको लागि दुनियाँभरको चिज भएतापनी ....... - उपवास शरीरको लागि सबैभन्दा राम्रो हो । 4. पर्यटनको लागि रमणीय स्थल भएतापनि ..... - रुखमुनि ध्यान लगाउनु सबैभन्दा राम्रो हो । 5. देख्नको लागि यति धेरै कुरा भएतापनि ...... - बन्द आँखाले आफुभित्र हेर्नू सबैभन्दा राम्रो हो । 6. सल्लाह दिने मान्छे धेरै भएतापनि ...... - आफ्नो आत्माको आवाज सुन्नु सबैभन्दा राम्रो हो । 7. जीवनमा हजारौ प्रलोभन भएतापनि ....... - आफ्नो सिद्धान्तमा चल्नु सबैभन्दा राम्रो हो । मान्छेको भित्रबाट जे सम्मोहित हुन्छ भने त्यो " स्वाभिमान " र जो मान्छेको बाहिर छल्किन्छ भने त्यो " अभिमान "

१३६ --

1 रुपैयाँको मूल्य के हो ? म बताउछु । सुपरमार्केट या मलमा 1 रुपैयाँ किन फिर्ता लिनुपर्छ ? मान्नुस कि 500 जना मान्छे बिगबजार जान्छन । हरेकदिन कोहि पनि खुद्रा पैसा फिर्ता लिदैनन । 500×1 = Rs. 500/- 365 दिन 500×365 = Rs. 1,82, 500 /- यस्तो मात्र एक बिगबजार देशमा 1500 बिगबजार हुन सक्छ । 182500 × 1500 = 273, 750,000/- 27 करोड भन्दा धेरै प्रतिवर्ष , एवम दुखको कुरा त यो हो कि यो राशी इन्कम टेक्स अन्तर्गत आउदैन किनकी त्यो एक रुपैयाँको हिसाब बिलमा हुदैन । अब थाहा भयो कि कम्पनीहरुले 49/- 59/- 99/- 999/- मात्र दर राखेर किन बेच्दछ । सबैलाई सुनाउनुहोस , सबैलाई बताउनुहोस , शेयर गर्नुहोस , राम्रो दिन ल्याउनुछ भने सरकारले मात्र होइन हामिले पनि केही गर्नुपर्दछ ।

१३५==

एक जना मान्छे कहि डेरा लिएर बसेका थिए । उनलाई दुख दिन उनका शत्रुले जहिले भित्तामा पान खाएर थुक्ने गर्थे ।थुक्थ्यो डेराबालाले साफ गर्थ्यो , थुक्थ्यो डेराबालाले साफ गर्थ्यो , आज साफ गर्यो भोलि फेरि जस्ताको तस्तै ! यो क्रम लगभग एक महिनासम्म चलिरहयो । थुक्ने व्यक्ती अलिक बलवान् थिए त्यसैले उसलाई केही गर्न सक्दैनथ्यो । तर एकदिन उनको डेरामा भिक्षाटनको लागि एकजना गुरु आए , गुरुले उनलाई निराश देखेर प्रश्न गरे , के भयो बाबू किन यत्रो चिन्तित देखिन्छौ ? उनले गुरुजी लाई सबै आफ्नो नालिबेली सुनाए । र गुरुजिले उनलाई एउटा गत्तिलो उपाय दिए , भोलि पल्ट देखि त्यो पान खाएर थुक्ने क्रम बिल्कुलै बन्द भयो । गुरुजी को उपाय यस्तो थियो " जहाँ त्यो तिम्रो शत्रु या बलवान् थुक्छ त्यहाँ " जय श्री राम " लेखिदेउ भोलिपल्ट देखि थुक्नै छोड्छ " त्यसैले मित्रहरु हमेशा यो कुरा याद राख्नुस कसैको रिसलाई रिसकै माध्यमबाट परास्त गर्न सकिँदैन । रिसलाई प्रेमले नै जित्न सकिन्छ । बदलाको भावनाले तपाई अझ पतनको खाल्डो तिर धकेलिनुहुन्छ । यदि तपाइको दुश्मनले तपाइको घर अगाडि बम फालेर खाल्डो बनाइदिन्छ भने तपाईं त्यसलाई नपुर्नुस किनकी पुर्नुभयो भने फेरि उसले त्यहा उसले अर्को बम फालेर खाल्डो बनाइदिन्छ बरु उपाय कौशल्यता अपनाउनुहोस र त्यो खाल्डोमा माछा पाल्नुस । तपाइलाई खन्नुपनी परेन माछा पालन पनि भयो , आम्दानी पनि भयो । भएन त गज्जब !

१३४==

" जुनदिन तपाइको सबैभन्दा नजिकको साथी तपाईमाथी रिसाउन छोडिदिन्छ , तब बुझिहाल्नुस कि तपाइले त्यो मान्छेलाई गुमाइ सक्नुभएको छ

थेसिस कसरी लेख्ने ?....... थेसिस गाइड

लेखक : Mana Prasad Wagley:



Research Proposal कसरी तयार पार्ने? 
थेसिसको प्रोपोजल लेख्ने क्रममा केही बिद्यार्थीहरुमा देखिएको तनाव स्वाभाविक हो/ यसलाई तनावको रुपमा ग्रहण नगर्न र निर्माणात्मक प्रक्रियाको रुपमा बुझ्नु उचित हुन्छ/ वास्तवमै यो कठिन कार्य हो तर जब तपाईं आफ्नो प्रोपोजलमा सफल हुनुहुन्छ तपाइंको थेसिसको झन्डै ५० प्रतिशत काम फत्ते भएको महशुस गर्नु हुनेछ/ प्रोपोजल तयार पार्दा धेरैलाई के मा रिसर्च गर्ने भन्ने नै टाउको दुखाइ हुन्छ/ जुन क्षेत्रमा आफ्नो बलियो पकड छ त्यसैलाई पकड्न सक्नु भयो भने Topic पत्ता लगाउन सजिलो हुन्छ/ यदि तपाईं माध्यमिक बिद्यालयमा बिज्ञान पढाउनु हुन्छ भने तपाइंको Topic माध्यमिक विद्यालयको बिज्ञान संग सम्बन्धित समस्यामा आधारित गराउन सके तनाव स्वाट्टै घट्न सक्छ/ त्यसपछि कुन समस्या लिने भन्नेमा जानोस/ पाठ्यक्रम पाठ्यपुस्तक वा शिक्षण सिकाइ वा मूल्यांकन वा कक्षा व्यवस्थापन वा तपाइले महशुस गर्नु भएका अन्य कुनै समस्या/ त्यसपछि तपाइंको थेसिसले उक्त समस्यामा अनुसन्धान गरेर कस्ता कस्ता प्रश्नको उत्तर खोजेको हो बिचार गर्नुहोस/ ती प्रश्ननै तपाइंको Research question हुन्/ उदाहरणको लागि यदि तपाइँ माध्यमिक तहको बिज्ञान बिषयमा किन बिद्यार्थी बढी असफल हुन्छन भन्ने पत्ता लगाउन चाहनु हुन्छ भने तपाइको एउटा Research question " What are the reasons behind students' failure in secondary school science subject?" हुन सक्छ/ यो quantitative research को नमुना भयो/ Qualitative गर्नु हुन्छ भने त्यसैलाई अलि परिमार्जन गरेर बिज्ञान बिषय प्रति विद्यार्थीले आफ्नो धारणा कस्तो बनाएका रहेछन त भनेर "How do students perceive the learning of science in secondary schools?" भनेर अगाडि बढ्न सक्नु हुन्छ/ (क्रमस:)



Lesson 2 (How to write a topic of research?)

आज फेरी topic कै बारेमा कुरा गरौँ/ हिजो हामीले topic छान्ने बारे केही भनेका थियौं/ सकभर आफ्नो रुची र लगाव भएको टपिक छान्दा राम्रो भनेर/ अर्को एउटा उदाहरण लिउँ है/ यदि तपाईं कम साक्षर वा कम शिक्षित मानिसका समुहका बारेमा किन उनीहरु अरुको तुलनामा कम्जोर भए भन्ने अनुसन्धानमा रुची राख्नुहुन्छ भने तपाइंको topic के होला? एउटा यस्तो हुन सक्छ "Meaning of education to the marginalized group: An ethnography of Raute in Nepal" यो उदाहरण यहाँ किन ल्याइएको हो भने topic मा के के कुरा उल्लेख भए राम्रो होला भनेर हो/ जस्तो यो topic ले marginalized group को शिक्षामा एउटा ethnography गर्छु भन्छ र त्यसको location नेपाल देखाउंछ/ अर्थात मूल बिषय (marginalized group को शिक्षा ) + अनुसन्धान बिधि (ethnography) + स्थान (नेपाल)/ Topic मा यसरीनै ३ वटा कुरा प्रष्ट पार्न सके अगाडिको बाटोमा अल्झिरहनु पर्दैन/ यसैमा अरु बिधि पनि लागू गर्न सकिन्छ/ तपाईं case study पनि गर्न सक्नु हुन्छ/ यो qualitative research title को नमुना हो/ Quantitative गर्नु पर्दा topic मा Independent variable+dependent variable +method + location खुलाउँदा राम्रो/ जस्तो "Factors influencing education of the marginalized group:A survey of Raute in Nepal". अब तपाईंलाइ एउटा homework दिन्छु/
Please write three research questions on this topic.अर्को पाठमा हामी यसका बारे छलफल गर्नेछौं/ (क्रमस:)



Lesson 3 (Research question)

हिजोको छलफलमा हामीले topic कसरी लेख्ने भन्ने बारे केहि भन्यौं/ बास्तवमा टपिक भनेकै तपाइंको Research Problem हो / हिजोको topic मा Ramesh Chaulagain रKamal Gurung Smile ले quantitative research को लागि बनाउनु भएको research questions को लागि धेरै धेरै धन्यबाद/ दुबैको प्रश्नमा अनुसन्धानको दम छ/ 
Qualitative research का लागि भने बेग्लै research question बनाउनु जरुरी हुन्छ/ किनभने quantitative research ले बाहिर समाजमा जे छ त्यो नै सत्य मानेको हुन्छ भने qualitative research ले मानिसका भावना, विचार, सोचाइ फरक फरक हुने हुनाले सत्य एउटै हुन सक्दैन र फरक मान्छेका लागि सत्य पनि फरक हुन्छ भन्ने बिस्वास गर्छ/ बास्तवमा research question भनेको तपाइंले छान्नु भएको topic ले कस्तो उत्तरको अपेक्षा गर्छ र त्यसले अहिले भैरहेको ज्ञान मा के नयाँ कुरा थप्न चाहन्छ भन्ने संकेत हो / त्यसैले research question एकदम प्रष्ट, विशिष्ट, र समस्या संग प्रत्यक्ष गाँसिएको हुनु जरुरी छ/ त्यसैले हिजोको topic "Meaning of education to the marginalized group: An ethnography of Raute in Nepal" मै qualitative research को यस्तो research question हुन सक्छ/ तर यो भन्दा फरक हुनु हुँदैन भनेको चाहिं होइन है/ यो एउटा Example मात्रै हो ;
1. How do Raute people construct the meaning of "Education"?
2. How do they relate the meaning of "Education" to their cultural context?
3. What value of "Education" do they see in their daily life?
अब तपाईं पनि एउटा research problem बिचार गर्नुस, त्यसैमा एउटा topic बनाऊनुस र research question लेख्ने अभ्यास गर्नुस/ संका लागे मलाइ लेखी पठाउनुस फेरी छलफल गर्न सकिन्छ/ (क्रमस:)




Lesson 4 ( Introduction Chapter)

Lesson 3 मा हामीले research questions बारे छलफल गर्यौं/ अब Introduction Chapter कसरी लेख्ने भन्नेमा छलफल गरौँ/ यो Chapter ले खास गरी तपाईंको अनुसन्धान समस्यालाई परिचय दिने काम गर्दछ/ पाठकले के थाहा पाउनु जरुरी हुन्छ भने तपाइंको अनुसन्धान को मुख्य एजेन्डा के हो (General Introduction), तपाइंले प्रयोग गर्नु भएका terminology ले के अर्थ राख्छ; topic ले भन्न खोजेको कुरा के हो; topic को संग सम्बन्धित छ; उनीहरुको अहिलेको अवस्था कस्तो छ; उनीहरुको अवस्था बारे मुलत: कस्तो कुरा उठिरहेको छ; आदि = (Background); किन तपाइंलाई त्यही अनुसन्धान गर्नु पर्यो? = (Rationale); त्यो अनुसन्धानले कस्तो knowledge को अपेक्षा गर्छ? =(Purpose and Research Questions); तपाइंले छान्नु भएको टपिक र research questions त्यस क्षेत्रको कस्तो knowledge gap बाट तानिएका हुन्? = (Statement of the Problem); तपाइंको अनुसन्धान ले उक्त टपिक अन्तर्गत कति मात्रै अध्ययन गर्न सक्छ? = (Delimitation) / Chapter को अन्तमा एउटा Summary लेख्दा राम्रो हुन्छ जसले तपाइंको Introduction Chapterमा मुख्य रुपमा छलफल भएका बिषयबस्तुलाइ सारमा उल्लेख गर्छ/
तपाइंले Background ५०० शब्दको, Rationale ३०० शब्दको, Purpose २ वाक्यमा , Statement of the Problem २०० शब्दमा, Research Questions ३ वटा, र Delimitation २०० शब्दमा लेख्ने प्रयास गरे पुग्छ, धेरै लामो लेख्नु जरुरी छैन/ तर एउटा कुरा के बिचार गर्नु जरुरी छ भने Literature Review दोस्रो Chapter मा लेख्ने भएता पनि, Literature Review तपाइको पहिलो काम हुन्छ/ Literature Review नगरी knowledge gap थाहा हुँदैन र यो थाहा नपाइ न त topic नै छान्न सकिन्छ, न त Statement of the Problem र research questions नै बनाउन सकिन्छ/ (क्रमस:)




Lesson 5 (Literature Review)

गएको ४ वटा खण्डमा हामीले मोटामोटी रुपमा Introduction Chapter कसरी लेख्ने भन्ने बारे कुरा गर्यौं / आज Literature Review बारे केही कुरा गरौँ/ खासगरी थेसिस लेख्नेहरुका लागि यो खण्ड एकदमै महत्वपूर्ण छ/ Literature Review बाट प्राप्त गरेकै ज्ञानको आधारमा सम्पूर्ण थेसिसमा सकारात्मक बल प्राप्त हुन्छ/ पुस्तक, जर्नल, थेसिस, शिलालेख, डायरी, नीतिगत दस्ताबेज जस्ता लेखोट; मूर्ती, तस्बीर, धार्मिक र सांस्कृतिक महत्वका बस्तुहरु जस्ता artifacts; भिडिओ, अडियो, जस्ता मिडिया र तपाईंको अनुसन्धान संग सम्बन्धित अन्य कुराहरु Literature Review का लागि सामग्री हुन सक्छन/ सबभन्दा पहिले आफ्नो थेसिससंग सम्बन्धित सामग्री पहिल्याउनु पर्ने हुन्छ र त्यसलाई राम्रो संग अध्ययन गर्नु पर्छ/ अध्ययन गर्दै जाँदा तपाइंको थेसिस संग मिल्ने कुराहरु वा तपाईंको थेसिसलाइ सहयोग पुग्ने कुराहरु नोट गर्ने गर्नु पर्छ/ नोट गर्दा दुइवटा कुरामा ध्यान दिनुहोस
१. घत लाग्दा र साना साना बाक्यहरु हुबहु सारेर inverted coma भित्र राखी त्यो कुन स्रोतबाट झिकिएको हो पेज नम्बर सहित कोष्ठमा वा फुटनोटमा जनाउनु पर्ने हुन्छ/
२. धेरै लामा परिच्छेदहरु हुबहु सार्न मिल्दैन/ त्यस्ता परिच्छेदहरु हुबहु सारेको पाइएमा त्यसलाई plagiarism अर्थात् बौद्धिक चोरी गरेको ठहरिन्छ र तपाइंको थेसिस अस्वीकृत गरिन्छ/ त्यसैले त्यस्ता परिच्छेद आफैंले पढ्ने, अर्थ बुझ्ने अनि आफ्नै किसिमले लेख्ने गर्नु पर्दछ जसलाई paraphrasing भनिन्छ/ paraphrasing गर्दा पनि कोष्ठमा वा फुटनोट मा उक्त सामग्री कहाँ बाट प्राप्त भएको हो वा कसले लेखेको हो भन्ने कुरा उल्लेख गर्नु पर्छ/
अर्को lesson मा हामी Literature Review गर्दा के के गर्ने र कसरी गर्ने भन्ने बिषयमा केन्द्रित हुनेछौं/ (क्रमस:)




Lesson 6 (Literature Review continued...)

अगिल्लो पाठमा हामीले Literature Review का बारेमा परिचय लिने काम गर्यौं/ आज हामी Literature Review मा के के Review गर्ने भनेर छलफल गर्नेछौं/ खासगरी Literature Review मा ४ किसिमका Literature खोजेर Review गर्ने गरिन्छ/ ती हुन् 
१. Thematic Review: तपाइंको topic संग मेल खाने कुनै पनि बिषय बस्तु यसमा पर्दछन/ कुनै किताब, अनुसन्धानात्मक प्रकाशन, थेसिस, पिरियाडीकल्स जस्ता आफ्नो research problem र research questions संग मेल खाने (प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष) सामग्रीहरु तपाईंले Review गर्नु पर्ने हुन्छ/
२. Theoretical Review: खास गरी social science मा थेसिस लेख्नेहरुले कुनै न कुनै social theory को सहयोग लिने गर्छन/ यसो भनेको के हो भने तपाईं आफ्नो thesis लाइ कुन theory को आँखा बाट हेर्नु हुन्छ वा ब्याख्या गर्न चाहनु हुन्छ भन्ने हो/ जसलाई तपाइंको theoretical perspective पनि भन्ने गरिन्छ/ Theory नभई thesis बन्ने कुरै भएन किनभने थेसिस भनेकै भएका theory हरुमा नयाँ ज्ञान थप्नु हो वा नयाँ theory निर्माण गर्नु हो/
३. Empirical Review: यो भनेको तपाइंको thesis संग मिल्ने खालको research यस अगि अरु कसैले गरेको हुन सक्छ/ चाहे त्यो थेसिस को रुपमा होस् वा कुनै जर्नल आर्टिकल को रुपमा/ त्यो नेपालकै हुनुपर्छ भन्ने जरुरी छैन/ त्यस्ता previous research हरुले तपाइंले रोज्नु भएको अनुसन्धानको समस्याका बारेमा के भनेका रहेछन त? त्यो कुरा Literature Review मा अत्यन्तै आवस्यक ठानिन्छ/
४. Policy Review: कुनै पनि देशका आफ्ना नियम कानून हुन्छन/ तपाइंको थेसिस संग सम्बन्धित पक्षमा आफ्नो देश र अन्तर्राष्ट्रीय कानूनमा केही policy, rules and regulations तय गरिएका हुन्छन नै/ थेसिस ले त्यस्ता नियम कानूनको बारेमा तपाइंको ध्यान आकृष्ट गर्ने गर्छ/ तपाइंले आफू त्यसमा सुसूचित छु भन्ने प्रमाणको रूपमा त्यस्ता document हरु खोजी Review गर्नु पर्ने हुन्छ/
अर्को lesson मा Literature Review का लागि प्राप्त document हरु कसरी Review गर्ने भन्ने बारे छलफल गरिनेछ/ (क्रमस:)/

Lesson 7 (Literature Review 3 continued...)

आज हामी Literature Review गर्दा के के कुरामा बिचार पुर्याउनु पर्छ र नोट गर्दा कसरी गर्ने भन्ने बारेमा चर्चा गर्नेछौं/
१. सबैभन्दा पहिला thematic review का बारेमा भनौं/ तपाइंले फेला पार्नु भएका पुस्तक वा अन्य कुनै छापा वा विद्युतीय सामग्री तपाइंको अनुसन्धान संग मेल खान्छ की खाँदैन भन्ने कुरा कसरी थाहा पाउने? सबभन्दा पहिला तपाईं आफ्नो research topic भित्र के कस्ता key words छन् हेर्नुहोस; key words ले माग गरेका अन्य सहायक शब्द हरुको एउटा सुची बनाउनोस/ उदाहरणको लागि हाम्रो research topic "The level of knowledge management in teachers: a survey of Higher Education Institutions in Kathmandu" भन्ने छ भने तपाइले मुख्य रुपमा knowledge, management, and higher education teachers लाइ मुख्य खोजी को बिषय बनाउनु पर्यो/ फेरी ती शब्दहरुलाई समेट्ने सहायक शब्द पनि काम लाग्ने हुन सक्छन/ जस्तो types of knowledge, knowledge acquisition, knowledge utilization, knowledge products, knowledge economy etc. त्यसैले अब Literature को खोजी गर्दा यस्ता शब्दहरु भएका Literature काम लाग्ने हुन सक्छन भनेर बिचार गर्नु राम्रो हुनेछ/ जुन जुन Literature मा यी शब्दहरु को प्रयोग भएको भेट्टाउनु हुन्छ ती Literature तपाइका लागि उपयुक्त हुने भए/ त्यसपछि प्राप्त literature अध्ययन गर्नु होस् र नोट गर्नु होस्/ नोट गर्दा खासगरी यसमा तपाइंको topic लाई प्रष्ट पार्ने, तपाइलाइ भोली defense गर्न सघाउ पुग्ने र भोली तथ्यांक वा सुचना संकलन गरीसकेपछि त्यसमा थप गर्न सकिने कुराहरु मात्र नोट गर्नु होस्/ एउटा कुरा ख्याल गर्नुहोस की त्यसरी नोट गर्दा कुन किताब बाट, कहिले प्रकाशित भएको, कसले लेखेको, कसको प्रकाशन र कुन मितिको प्रकाशन हो त्यो पनि नोट गर्दै जानुहोला/ नत्र पछि thesis तयार भैसकेपछि फेरी त्यो बिवरण कता पुगिसकेको हुन्छ reference list तयार पार्न कठिनाइ पर्छ/
२. त्यस्तै दोश्रो प्रकारको Literature Review भनेको theoretical review हो/ तपाइंको अनुसन्धान संग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने theory पहिचान गर्नु पहिलो काम हुनेछ/ त्यपछि त्यो theory भनेको के हो, त्यसले कस्तो दृष्टिकोण राख्छ, त्यसका मुख्य मुख्य दलील हरु के हुन् र किन ती theory वा theories तपाइंको thesis संग सरोकार राख्छ भन्ने कुरा लेख्नु पर्ने हुन्छ/
३. तेस्रो Literature भनेको policy review हो/ यस अन्तर्गत तपाइको topic संग मेल खाने राष्ट्रिय वा अन्तर्राष्ट्रिय नियम कानूनको खोजी गर्नु र त्यसको बिवरण छोटकरीमा लेख्नु हो/
४. चौथो literature भनेको empirical research review हो/ तपाइंको topic संग मेल खाने खालको अनुसन्धान यस अगि धेरैले गरेका हुन सक्छन / ती अनुसन्धानको खोजी गरेर त्यो कुन पृष्ठभूमिमा, कसले, कतिजनामा, कुन बिधि अपनाएर गरेको रहेछ र त्यसको findings के रहेछ भनेर हेर्नु पर्ने हुन्छ र त्यसको संक्षेपीकरण लेख्नु पर्ने हुन्छ/
५. यति गर्दैमा तपाईंको काम पुरा हुँदैन/ अरुका कुरा आफ्नो thesis मा उल्लेख गर्नु मात्र literature review हैन/ त्यसमा आफ्नो तर्क, बादबिबाद र छलफल अनिवार्य हुन्छ/ त्यसैले ४ वटै review मा तपाइंको विचार, छलफल र तपाइंको अनुसन्धान संग गाँस्दै जानुभयो भने मात्र literature review राम्रो मानिन्छ/ (क्रमस:.......)

Lesson 8 (Conceptual Framework)

यस भन्दा अगाडिका ७ खण्डमा हामीले research proposal तयार पार्दा पहिलो दुई chapter Introduction part र Review of Literature part कसरी लेख्ने भन्ने बारेमा परिचय पायौं/ तेस्रो chapter भनेको परम्परागत ढाँचामा Methodology chapter हो/ तर त्यो chapter शुरु गर्नु अगि तपाईंको आफ्नो research कसरी अगाडि बढ्छ र research questions को answer कसरी प्राप्त हुन्छ भन्ने बारेमा स्पष्ट हुनु जरुरी छ/ तपाइंले दोस्रो chapter मा गर्नु भएको theoretical review र तेस्रो chapter मा गर्नु हुने methodological process लाइ कसरी तपाईंका variables/research problem संग सम्बन्धित बनाएर अगाडि बढाउँदा तपाइंले आसा गर्नु भएको output निस्कन्छ भन्ने सोच र त्यसको ब्याख्या वा चार्ट नै conceptual framework हो/ यसमा तपाईंले ३ कुरा बिचार गर्नु पर्यो/
१. तपाइंको theory
२. तपाईंको methodology र
३. तपाइंको output
यी तीन कुरालाई तपाईं कसरी संयोजन गरेर अगाडि बढ्नु हुन्छ? भन्ने प्रश्नको जवाफ नै तपाइंको conceptual framework हो/ यसले तपाईंको अनुसन्धानको एउटा रुपरेखा तयार पारिदिन्छ र तपाईं त्यही गोरेटो हुँदै सहज रुपमा आफ्नो गन्तव्यमा पुग्न सफल हुनुहुन्छ/ यसलाई तपाइंको research को एउटा मानसिक चित्रण भन्दा पनि फरक पर्दैन जसले तपाईंलाइ प्रशस्त मार्ग निर्देश गर्छ/ यसलाई अझ स्पष्ट पार्न Monash University को यो उदाहरणले तपाइंलाई मद्दत गर्छ/
http://www.monash.edu.au/lls/hdr/design/2.2.1.html (क्रमस:)

Lesson 9 (Quantitative र Qualitative Research मा फरक)

Methodology chapter सुरु गर्नु अगि तपाईं कुन प्रकारको अनुसन्धान गर्न चाहनु हुन्छ भन्ने बारेमा थाहा पाउनु जरुरी छ/ Quantitative की Qualitative ? फरक के छ त ?

Quantitative Research
अङ्क कै गणना गर्छ कि चित्र तालिका बरु
मापन अङ्क कै हुन्छ मान्दैन बिचार अरु
जे छ त्यो नै हो सत्य अन्य कुरा नकार्दछ
तथ्यांकले जे नै भन्छ त्यही मात्र सकार्दछ
बस्तुगत ज्ञानमा लिप्त सत्य एक छ आखिर
सत्यता खोज्न निस्कन्छ मापन गर्न खातिर
तथ्यांक शास्त्रीय बिज्ञ थिच्दै मेसिन दंग छ
दुनियाँ हाँकदछ हेर आविष्कार अनन्य छ

Qualitative Research
बिचार विमर्श गर्छ कि त्यो गहन छलफल
जे निस्कन्छ बिचार त्यो मान्दछ है अत्युत्तम
मानिस मानिस बीच बिचार फरक निरन्तर
स्वाभाविक स्थिति भित्रै ज्ञान लिन्छ शिरोपर
बिषयगत ज्ञानमा लिप्त बिचार बोक्छ आखिर
सत्यता एकमा होइन अनेक खोज्न खातिर
स्थिति मामिला बुझ्छ ब्याख्या सोही अनुरुप
जस्ताको तस्तैनै बुन्छ धारणा सोच प्रारूप

Quantitative
Counting numbers making figures
Data demand stat measures
What you see is exact picture
Nothing beyond that is real
Mean median variance and mode
Correlation t test Anova more
Reality is out there single it out
Knowledge is objective find it out
Do you know what this on earth
It is nothing but Quan research

Qualitative
Thinking perception ideas more
Meet human subjects and explore
Value bound and holistic focus
Theories evolved in naturalistic locus
Understanding human interpretations
Reality change in perception
Biography case study ethnography
Phenomenology and grounded theory
Do you know what this on earth
It is nothing but Qual research

Lesson 10 (Methodology)

Methodology भन्नाले अनुसन्धान बिधि मात्र नभई त्यो भन्दा अलि बढी कुरा जनाउँछ/ त्यसैले Methodology र Method मा फरक छ/ Methodology भन्नाले तपाइंको thesis को बैज्ञानिक र सैद्धान्तिक पक्ष बुझिन्छ भने Method भन्नाले field work कसरी गर्ने, sample कसरी छनोट गर्ने र विश्लेषण कसरी गर्ने भन्ने मात्र बुझिन्छ/ यसरी हेर्दा Method भनेको Methodology को एउटा भाग मात्र मान्न सकिन्छ/ Methodology मा तपाइंले ४ वटा मुख्य भाग लेख्नु पर्ने हुन्छ/ ती हुन्:
१. सैद्धान्तिक पक्ष: यसलाई कसैले philosophical premise पनि भन्दछन/ जस अन्तर्गत सत्य (truth) लाइ हेर्ने तपाइंको दृष्टिकोण के हो? अर्थात तपाइंको ontology के हो? तपाइंको विश्वासमा ज्ञानको सृजना कसरी हुन्छ? अर्थात तपाइंको epistemology के हो ? यी दुइ कुरामा प्रष्ट नभई तपाइंको Methodology अगाडि बढ्दैन/ किनभने तपाईं बाहीर जे छ त्यो नै सत्य मान्नु हुन्छ अनि ज्ञान मापन गर्न सकिन्छ भन्ने बिश्वास गर्नु हुन्छ भने तपाइंको thesis quantitative हुन्छ / तर सत्य एउटै हुँदैन यो त मानिसका बिचार र बुझाइ अनुसार फरक फरक हुन्छ भन्ने बिश्वास तपाइंको हो र ज्ञानको निर्माण बिषयगत हुन्छ भन्ने कुरा बिश्वास गर्नु हुन्छ भने तपाइंको thesis qualitative हो भन्ने बुझ्न सकिन्छ/ त्यस्तै sample मा लिइएको तथ्यांकले जे देखाउंछ त्यो population मा हुबहु लागु गर्न सकिन्छ वा सामान्यीकरण गर्न सकिन्छ भन्ने तपाइंको विश्वास हो भने तपाईं quantitative research गर्दै हुनुहुन्छ जहाँ फरक बिचारको गुञ्जायस रहन्न/ अर्थात् तपाइंको thesis value free हुन्छ/ तर आफ्ना informants संग लिइएको सूचनाहरु सामान्यीकरण का लागि नभई प्रत्येकका बिचारलाई महत्व दिंदै व्याख्यात्मक प्रस्तुती गर्ने र जे देखिन्छ त्यसलाई informants कै विचारका रुपमा thesis तयार पार्न चाहनु हुन्छ भने त्यो value laden हुन्छ र तपाइंको thesis qualitative प्रकृतिको बन्छ/
२. बिधि पक्ष: यसमा तपाइंले आफ्नो अनुसन्धान ढांचा, अनुसन्धानको प्रकार (qualitative की quantitative), तपाइंको population and sample (quantitative भए) अनि तपाइंको informants (qualitative भए), सूचना वा तथ्यांक संकलनका लागि tools के के, कसरी सूचना वा तथ्यांक सकलन गर्ने हो, र त्यसको विश्लेषण कसरी गर्ने भन्ने कुरा स्पष्ट पार्नु पर्छ/ Quantitative भए representative sample र randomeness आवस्यक पर्छ भने qualitative भए सानो समूह वा व्यक्तिमै पनि अध्ययन गर्न सकिन्छ/
३. गुणात्मकता अर्थात quality standard: तपाईंको thesis गुणस्तरको छ र त्यसमा शंका गर्नु पर्दैन भन्ने प्रमाण के हो त्? कसरी तपाइंको thesis ले त्यस्ता अविश्वासका पाटाहरुलाई पाखा लगाउने काम गरेको छ त? तपाइले त्यस्तो बिस्वास जगाउन के के काम गर्नु भयो त्? जस्ता प्रश्नको उत्तर यसमा आवस्यक पर्छ/
४. नैतिकता/निस्पक्षता वा Ethical concerns: तपाइले अनुसन्धानका दौरान गर्नु भएका काम कुराहरुले कतै तपाइंको इमान्दारिता माथि प्रश्न उठाउने त होइनन? तपाईं कसरी अरुले पत्याउने किसिमले आफ्ना research design बनाउनु हुन्छ? उदाहरणका लागि के तपाइंले आफ्नो data का लागि कसैलाई बाध्य पार्नु भएको त् छैन? त्यसो हो भने तपाइंको thesis मा नैतिकताको प्रश्न देखियो/
Methodology Chapter को यो सामान्य परिचय हो/ यसलाई अर्को lesson मा पुन: प्रष्ट पारिनेछ/ (क्रमस:)…

Lesson 11 (Methodology 2...)

गएको पाठमा हामीले Methodology chapter मा लेखिनु पर्ने ४ महत्वपूर्ण कुराहरुका बारेमा चर्चा गरयौं/ आज तीनै ४ पक्षलाई पून: प्रष्ट्याउने कोशिस गर्दैछु/ सबैभन्दा पहिले तपाइंले आफ्नो position clear गर्नु जरुरी हुन्छ/ त्यो भनेको तपाइंको दृष्टिकोण मा सत्य भनेको के हो? अर्थात तपाइंको Ontology के हो? यसले तपाइंको पूरै research लाइ guide गर्छ/ तपाईं एउटै मात्र सत्यमा बिश्वास गर्नु हुन्छ भने तपाइंको research positivism/post positivism ढाँचाको बन्न पुग्छ र तपाईं quantitative research मार्फत बजारमा उपलब्ध सूचना संकलन गरेर सत्य प्राप्ति तिर लाग्नु हुन्छ/ होइन यदि तपाईं सत्य एउटै हुँदैन यो त बिचार र भावना अनि सामाजिक परिवेश अनुसार फरक फरक हुन्छ भन्ने बिश्वास गर्नु हुन्छ भने तपाइंको research non-positivist ढांचाको बन्न पुग्छ र तपाईं qualitative research मार्फत समाजको स्थिति, मानिसका बिचार र बुझाइ, फरक संस्कृतिका फरक प्रसंग जस्ता सूचना संकलन गर्नु हुन्छ र कसका लागि के सत्य हुन्छ भन्ने कुरा पत्ता लगाउन तिर लाग्नु हुन्छ/
त्यस्तै knowledge लाइ तपाइंले कसरी ब्याख्या गर्नु हुन्छ भन्ने कुराले पनि तपाइंको research लाइ प्रभाव पारेको हुन्छ/ जसलाई तपाइंको Epistemology भनिन्छ/ यदि तपाईं मान्छेमा भएका ज्ञानलाई मापन गर्न सकिन्छ भन्ने बस्तुगत ज्ञानमा बिश्वास गर्नुहुन्छ भने तपाइंको research ले survey को माध्यमबाट वा सूचनाका लागि तयार पारिएका अन्य tool बाट संख्यात्मक तथ्याङ्क संकलन गर्छ / अनि तथ्याङ्कशास्त्रीय बिधि प्रयोग गरेर ज्ञानको मापन गर्न खोज्छ र त्यसलाई ठूलो समूह वा क्षेत्र का लागि त्यही ज्ञानको सामान्यीकरण गर्छ/ होइन तपाईंको बिचारमा ज्ञान मापन गर्ने बिषयनै होइन यो त interaction, discourse, वा कुराकानीका आधारमा जे देखिन्छ त्यहीनै हुन्छ भन्ने बिषयगत ज्ञान अर्थात subjectivity मा बिश्वास गर्नुहुन्छ भने तपाइंको research ले interview, Focus Group Discussion, Observation जस्ता tool को प्रयोग बाट सूचना संकलन गर्छ र त्यसै अनुरुप ज्ञान प्राप्ती तिर अगाडि बढ्छ/
तेस्रो कुरा तपाइंले आफ्नो research को credibility प्रमाणित गर्नु पर्ने हुन्छ/ Quantitative research भए tools को reliability र validity अनि सम्पूर्ण प्रक्रियाको बस्तुनिष्ठता पुष्टि गर्नु पर्छ/ Qualitative research को credibility पुष्टि गर्ने आफ्नै आधारहरु छन्/ यसका बारेमा पछिल्ला lesson मा छलफल गर्दै गरौंला/
चौथो पक्ष भनेको Ethical concern हो/ तपाइंले जुनसुकै research गरे पनि तपाइंको इमान्दारिता आवश्यक पर्छ/ यसमा खासगरी तपाइंको सूचना संकलन कार्य पारदर्शी एबम बिना जोरजबर्जस्ती सम्पन्न भएको प्रमाणित हुनुपर्दछ/ अझ अगाडि भन्नु पर्दा सूचनादाताको स्वेच्छिक स्वीकृती बिना तपाईं सूचना संकलन गर्न सक्नुहुन्न/ अझ तपाइले उनीहरु सित अन्तर्वार्ता वा समूह छलफल गर्नु भएको छ भने त तपाइंले उक्त सूचना विश्लेषण गरिसकेपछि उनीहरु संग भेटेर उनीहरुले भन्न खोजेको र तपाइंले विश्लेषण गरेको कुरो एउटै हो की होइन भनेर बिमर्श समेत गरेर एकिन गर्नु पर्ने हुन्छ/ (क्रमस:….)

Lesson 12 (Methodology 3...)

गएका ११ lesson ले पक्कै पनि proposal लेख्ने कुरामा केही मद्दत भयो नै होला भन्ने आसा गर्दै आजको lesson 12 सुरु गर्दैछु/

Types of Research
Methodology chapter मा अझै धेरै कुरा गर्न बाँकी छ/ हामीले quantitative वा qualitative research का बारेमा धेरै चर्चा गर्यौं/ research को अर्को पक्ष पनि छ त्यो हो Mixed method research/ यसको अर्थ हुन्छ तपाईं आफ्नो थेसिस मा दुवै थरी कुरा मिसाउन चाहनु हुन्छ/ कसैले यसमा पनि quantitative heavy र qualitative कम गर्न रकसैले quantitative कम र qualitative heavy पनि बनाउन सक्छन/ दुबैको उत्तिकै सन्तुलन मिलाएर पनि यस्तो थेसिस लेख्न सकिन्छ/ Mixed Method छान्ने हरुले आफ्नो Research questions design गर्दा नै यसको हेक्का राख्नु पर्ने हुन्छ/ कुन research question quantitative र कुन qualitative data लिने भनेर/ त्यसैले सबैभन्दा पहिले तपाइँ कुन research गर्ने हो टुंगोमा पुग्नु पर्ने हुन्छ/ Mixed method नै गर्ने भए पनि quantitative part मा randomness and/or representativeness भने हुनै पर्छ है/

यदि तपाईं quantitative research गर्न चाहनुहुन्छ भने कुन प्रकारको quantitative हो त्यस तर्फ बिचार गर्नुस/ जस्तो survey, cross sectional, case study के हो त तपाइंले गर्न खोज्नु भएको, त्यसमा स्पष्ट हुनु आवश्यक छ किनभने त्यसले तपाइंको बाँकी काममा सघाउंछ/ त्यस्तै यदि तपाईं qualitative research गर्न चाहनु हुन्छ भने कुन प्रकारको qualitative हो त्यसमा स्पष्ट हुनु जरुरी छ/ जस्तो Ethnography, Phenomenology, Case study,के हो त? यसैले तपाइंको बाँकी काम लाइ एउटा स्पष्ट मार्ग तिर लैजान्छ/

Unit of analysis
तपाइंले जुनसुकै research छनौट गर्नु भए पनि भोली data analysis गर्दा unit of analysis के हो भन्ने कुरा आजै निर्क्यौल गर्नु पर्छ/ Unit of analysis भन्नाले तपाइंको data व्यक्ति प्रधान हो की संस्था प्रधान हो की कुनै समूह बिशेष प्रधान हो भन्ने कुरा ठहर गर्नु हो/ यसले तपाईंको data collection tool र process मा सघाउ पुरयाउँछ/
(क्रमस:…)

Lesson 13: Positivism and Post-positivism :

भूकम्पका कारण रोकिएको हाम्रो अनुसन्धानात्मक यात्रा पुन: शुरू गरौं/ गएका १२ वटा पाठहरुबाट हामीले research proposal कसरी तयार गर्ने भन्ने बारे संख्यात्मक (quantitative) र गुणात्मक (qualitative) दुबैथरी अनुसन्धानका बारेमा छलफल गर्यों/ आजबाट हामी तीनै दुइथरी अनुसन्धानका गहन बिषयबष्तु भित्र प्रवेश गर्ने प्रयास गर्नेछों/ तपाईंको अनुसन्धानले के कुराको खोजी गर्छ भन्ने कुरा तपाईले कुन सत्य अंगीकार गर्नु हुन्छ (Ontology) भन्ने कुरासंग प्रत्यक्ष सरोकार राख्दछ/ खासगरी प्राकृतिक बिज्ञानलाई आधार बनाएर गरिने अनुसन्धानहरु नामले बैज्ञानिक अनुसन्धान हुन र यिनले बाहिर खोजी गरी सत्य पत्ता लगाउने कोशिस गर्छन/ सामाजिक बिज्ञानमा आधारित अनुसन्धानहरु दुई किसिमले मोडिएका हुन्छन्/ पहिलो उही बैज्ञानिक तरिका तर शास्वत सत्य नभई सत्यको नजिक पुग्ने प्रयास हो भने दोस्रो चाहीं सत्य परिस्थितिपरक हुन्छ र एउटा सत्य सबैको लागि कहिले पनि प्राप्त गर्न सकिंदैन भन्ने बिश्वास/
१. Positivism: सत्य भन्ने कुरा हाम्रो काबू बहिरको कुरा हो, यो यही समाजमा अवस्थित छ र त्यों शास्वत सत्य हो/ बैज्ञानिक पद्धतिद्वारा उकत सत्य जस्ताको तस्तै पत्ता लगाऊन सकिन्छ/ यस्तो सत्य बस्तुगत हुन्छ र यसलाई अनुसन्धानकर्ताको बिषयगत बिचारले फरक पार्देन/ अनुसन्धानका प्राय: सबै जसो क्रियाकलाप सदियौं देखि यही मूल बिचारमा आधारित छ र आज पनि हामी यसैलाई आधार बनाएर संख्यात्मक अनुसन्धान गरिरहेछौं अनि आफुले sample छनौट गरेको population मा त्यसलाई सामान्यीकरण गरिरहेछौं/
२. Post-positivism: यो positivism भन्दा केही फरक तर अनुसन्धान बिधि करिब करिब उस्तै देखिने अनुसन्धान हो/ फरक के हो भने यस्तो प्रकृतिको अनुसन्धानले सत्यको करिब पुग्न सकिने तर बाहिरी संसारमै बस्तुगत सत्य छ भन्ने कुरामा भने पूर्ण बिश्वास गर्दैन/ यसले दुइवटा प्रमुख कुरामा आफ्नो ध्यान लगाऊंछ/ पहिलो कुरा त के हो भने तपाईले गर्ने ब्याख्या तपाईंले अवलोकन गर्नु भएको वा संकलन गर्नु भएको तथ्य भित्रै अन्तर्निहित (grounded) हुन्छ र दोस्रो कुरा तथ्यांक संकलन प्रक्रिया पारदर्शी र ब्यवस्थित हुनुपर्दछ/ मुख्य कुरा त के हो भने अनुसन्धान प्रश्न बनाउंदा वा त्यसलाई कार्यान्वयन गर्दा वा तथ्यांक संकलन गर्दा वा कुनै बस्तुस्थिति अवलोकन गर्दा वा त्यसको ब्याख्या गर्दा ती कुराहरु अनुसन्धानकर्ताको प्रभाव भन्दा बाहिर राखन कठिन हुन्छ / त्यसैले सत्य भन्ने कुरा कुनै न कुनै रुपमा बिषयगत हुन पुग्दछ/ अहिले बढ़ी मात्रामा प्रचलित गुणात्मक अनुसन्धानहरु यो कोटी भित्र पर्दछन/ त्यसैले Post-positivism ले आफ्ना research findings लाई evidence-based realities मात्र मान्दछ न कि positivism ले जस्तो absolute truth/

Lesson 14: Research Paradigm:

Research paradigm ले सामाजिक/बिज्ञानको दार्शनिक पक्षलाई उजागर गर्छ/ एउटा अनुसन्धानकर्ताको यो संसार हेर्ने दृष्टिकोण जस्तो छ उसले गर्ने अनुसन्धान पनि त्यस्तै हुन्छ/ ज्ञान के हो र सत्य के हो भन्ने बारे प्रत्येक मानिसको आ-आफ्नै बिश्वास र सोचाई हुन सक्छन जसले उसको अध्ययनमा गहिरो प्रभाव पार्दछ/ किनभने यही paradigm ले नै अनुसन्धानकर्ताले सामाजिक परिवेश कसरी बुझेको छ भन्ने कुरा देखाऊंछ/ त्यसैले त अनुसन्धान बिधि तय गर्नु अगि नै Research paradigm के हो भन्ने कुरा खुलाउनु पर्ने हुन्छ/ खासगरी ontology र epistemology लाई Research paradigm को दार्शनिक आधार मानिन्छ/

Research paradigm१: यदि तपाई बाहिरी बिश्वमा भएका कुरालाई नै आफ्नो सत्य मान्नु हुन्छ र त्यसभन्दा अरु सत्य केही छैन भन्ने बिश्वास गर्नु हुन्छ भने तपाईंको paradigm भनेको positivism भयो किनभने positivist हरुले संसार लाई हेर्ने दृष्टिकोण र तपाईंको दृष्टिकोण समान भयो/ प्राकृतिक बिज्ञान संग सम्बन्धित अनुसन्धान यस कोटीमा पर्दछन/ खासगरी quantitative research त्यो पनि ठ्याक्कै hypothesis मा भएका variables नापेर यति नै हो यो भन्दा फरक हुन सक्दैन भन्ने खालको अनुसन्धान/

Research paradigm२: यदि तपाई बाहिरी बिश्वको सत्य आत्मसात त गर्नु हुन्छ तर ज्ञान भन्ने कुरा value free हुन सक्दैन भन्ने बिश्वास गर्नु हुन्छ भने तपाईंको Research paradigm भनेको post-positivism हुने भयो / खासगरी सामाजिक बिज्ञानमा अनुसन्धान गर्ने संख्यात्मक अनुसन्धान यो कोटिका अनुसन्धान हुन्/ अर्को रुपमा यसलाई critical realism पनि भनिन्छ जसले ज्ञानको निर्माण समाजबाटै हुने भएता पनि संरचनात्मक रूपमा बैज्ञानिक सिद्धान्तलाई पनि नकार्दैन/

Research paradigm३: यदि तपाई सत्य भन्ने कुरा समाजमा रहने मानिसहरूले निर्माण गर्ने हो र यो प्रत्येक मानिसको सोचाईमा भर पर्छ भन्नुहुन्छ भने तपाईको Research paradigm भनेको Interpretivism भयो जसले constructivism मा बिश्वास गर्छ/ यो Research paradigm भनेको positivism को ठ्याक्कै अर्को ध्रूब हो/ अर्थात् प्राय: गुणात्मक अनुसन्धान गर्नेहरु यो paradigm अंगाल्दछन् /

Research paradigm४: एउटा अर्को बिश्वास छ जसले positivism/postpositivism र interpretivism जस्तो आ-आफ्नो डम्फु लिएर मात्र अनुसन्धान गर्नु पर्छ भन्ने छैन भन्ने कुरा अगाडि सार्दछ र त्यो नै व्यवहारिक हो भन्दछ/ तपाईंको research questions ले माग गरेको उत्तरको आधारमा नै Research paradigm तय हुन्छ / कुनै research question ले positivism खोज्ला त कुनैले interpretivism / त्यस्ता थुप्रै अनुसन्धान भएका छन र त्यसरी निकै महत्वपूर्ण अध्ययन गर्न सकिन्छ/ यो अवस्थामा तपाईंको Research paradigm भनेको pragmatism हुन पुग्छ/ खासगरी mix-method research वा संख्यात्मक भए पनि गुणात्मक सूचना समेत सङ्कलन गरेर अनुसन्धानलाई बल पुरयाउने काम भएको छ भने वा गुणात्मक अनुसन्धान भए पनि संख्यात्मक तथ्यांक समेतको संकलनबाट अनुसन्धान गरिएको छ भने त्यस्ता अनुसन्धानहरुमा यो दृष्टिकोण मौजुद रहन्छ/
(बाँकी अर्को पाठमा....)

Lesson 15; Ethnography:

गएका १४ पाठमा हामीले अनुसन्धान प्रस्तावना तयार पर्ने सम्बन्धि धेरै मसला छलफल गर्यौं/ आशा छ यसबाट उच्च शिक्षा तहमा अध्ययन गर्ने बिद्यार्थीहरु (स्नातकोत्तर, एम फिल र पिएचडी) लाई केही राहत महशुस भएको हुनुपर्छ/ आज देखि हामी अनुसन्धान बिधि अर्थात तपाइको खास बिधि (मेथड अफ रिसर्च) का बारे कुराकानी गर्नेछौं/ पहिला गुणात्मक अनुसन्धानका बिधि बारे चर्चा गरौँ/

१. इथ्नोग्राफी (Ethnography):
समाजमा हुने गरेका काम कारबाही, अन्तरक्रिया, त्यहाँ बस्ने मान्छेको बुझाई, कुनै खास समूह वा संस्थाको संस्कृति जस्ता कुराको आधारमा तयार पारिने अनुसन्धान यस अन्तर्गत पर्दछन/ यसको मूल जरा भनेको मानाव शास्त्रनै हो/ मानवीय व्यवहार उसको संस्कृति संग गाँसिएको हुन्छ र उसका बिचार, धारणा, काम कारवाही, अरु प्रति हेर्ने दृष्टिकोण सबै त्यसैले निर्देशित गरेको हुन्छ/ के त्यस्ता सांस्कृतिक, सामाजिक, परिवेश रहेछन त? जसले गर्दा ती मानिसहरुको बिचार वा भावना वा बुझाइ फरक फरक बन्ने रहेछ? वा उनीहरुको खास संस्कृति र विचारका मूल आधार के रहेछन त? जस्ता प्रश्न को जवाफ नै Ethnography हो/

यसको लागि अवलोकन (तपाइँ आफै एउटा अंस भएर गर्ने participant observation), अन्तर्वार्ता, छलफल, एबम् उनीहरु अवस्थित समाजका धरोहर अध्ययन (cultural artifact study) जस्ता काम गरेर बिस्तृत रुपमा सूचना संकलन गर्ने र जस्ताको तस्तै बिवरण विश्लेषण सहित अरु माज पुर्याउने काम Ethnography विधिका ठोस प्रकृया हुन्/ यसमा बाहिर बाट कस्तो देखिन्छ भन्दा पनि तपाईं आफैं त्यसको अंस भएर भित्रबाट नियाल्दाकस्तो रहेछ भन्ने अनुसन्धान गरिन्छ/ त्यसैले यस्तो अनुसन्धान गर्ने मानिसहरु लामो समय (प्रकृति हेरी कम्तिमा ६ महिना देखि माथि) उनीहरुले अध्ययन गर्न चाहेको समूह संग आबद्ध हुन्छन र आफु समेत अनुसन्धानको साधन भएर काम गर्छन/
यति गहन अनुसन्धान भएकोले तपाइंले कुनै खास समूह, समुदाय, व्यक्तिको झुण्ड जस्ता बिशेष प्रकारको परिवेश (phenomenon) छान्नु पर्ने हुन्छ/

यस्तो अनुसन्धान गर्दा धेरै sample हुनुपर्छ भन्ने छैन/ तपाईं एउटा मात्रै समूहको बिस्तृत अध्ययन गरेर थेसिस लेख्न सक्नु हुन्छ/ यो सामाजिक अनुसन्धान संग सम्बन्धित भएकोले तपाईं समाजका बिकृति, विसंगति, बनावट, त्यहाँका मान्छेको रहन सहन, चालचलन, बिचार जस्ता कुरालाई आफ्नो अनुसन्धानको मूख्य बिषय बनाउन सक्नु हुन्छ/

उदाहरणको लागि 'Perception and Practices of Higher Education among Women:An Ethnographic Study of PhD Holders" भन्ने बिषय तपाइंको रोजाइ हो भने तपाइंले PhD गरेका केही (3-4) महिला छनौट गर्नु हुन्छ, उनीहरु संग बसेर उच्च शिक्षा हासिल गर्दा उनीहरुले गरेका अनुभव, चुनौती, समस्या जस्ता कुरामा छलफल गर्नु हुन्छ, प्रत्येक को छुट्टा छुट्टै अन्तर्वार्ता गर्नु हुन्छ, उनीहरु संगै घुलमिल गरेर पढाइ संग सम्बन्धित महिलाका भित्री समस्याका कुरा खोतल्न सक्नु हुन्छ, उनीहरुको पढाइको निरन्तरता कसरी रह्यो, कहाँ कहाँ संघर्ष गर्नु पर्यो, किन त्यसो संघर्ष भोग्न पर्यो ? घर परिवार र समाजले हेर्ने दृष्टिकोण कस्तो रह्यो, आज पढाइ पुरा गर्दा कस्तो अनुभव हुँदैछ आदि आदि गुणात्मक सूचनाका पोको बनाएर विश्लेषण गर्न सक्नु हुन्छ/ उनीहरु हुर्केको परिवेश अध्यन गर्नु हुन्छ, उनीहरुको सामाजिक र सांस्कृतिक आधार बुझ्नु हुन्छ, उनीहरुका परिवार र उनीहरु बस्ने समाजका अरु मान्छे संग समेत यस सम्बन्धमा कुरा खोतल्नु हुन्छ अनि एउटा सिङ्गै थेसिस लेख्नु हुन्छ/

Lesson 16: Phenomenology::

गएका पाठ बाट हामी गुणात्मक अनुसन्धानका प्रकारहरुमा छलफल गर्दैछौं/ त्यसै क्रममा आज phenomenology के हो? यो अनुसन्धानमा कति महत्वपूर्ण छ? र यसलाई कसरी प्रयोग गर्न सकिन्छ? भन्ने बारे छोटो टिप्पणी यहाँ प्रस्तुत छ /
दर्शन र मनोबिज्ञानका पक्षसंग सम्बन्धित phenomenology ले तपाई बाँच्नु भएको परिबेशमा तपाईंकै जीवन्त अनुभवको खोजी गर्दछ/ त्यस्तो परिवेश खास खास परिस्थितिमा बिशेष हुन्छन र तिनलाई उजागर गर्न अरु बिधि भन्दा phenomenology बढी उपयुक्त हुन्छ/ Phenomenology बास्तवमा phenomenon बाटै बनाइएको हो/ उदाहरणको लागि एउटा क्यान्सर पीडितले आफ्नो जीवन कसरी बाँचिरहेको छ त? भन्ने अध्ययन गर्नु पर्यो भने कुनचाहिं बिधि उपयुक्त होला? बाहिरबाट उसलाई देख्नेले भनेका कुराको आधार वा अरु क्यान्सर पीडितका आधारमा गरिने सामान्यीकरण वा जो पिडित छ उसैको पूर्ण कहानीमा आधारित अनुसन्धान/
यहाँ उल्लेख गरिएका कुनै पनि बिधि प्रयोग गरेर यो अनुसन्धान गर्न सकिन्छ तर सबैभन्दा भरपर्दो र अर्थपूर्ण नतिजा चाहिं Phenomenology बाट निकाल्न सकिन्छ/ सम्बन्धित क्यान्सर पिडित कसरी बाँचेको छ, उसका जीवन्त अनुभवहरु के छन्, क्यान्सर भएको छ भनेर थाहा पाउँदा पाउँदै र जीवन क्षणिक छ भन्ने बुझ्दाबुझ्दै पनि जिउनुको बास्तविक अर्थ के होला, कसरी जीवन यापन हुँदैछ, जीवन प्रतिको उसको दृष्टिकोण कस्तो छ, जस्ता सरल लाग्ने तर गहिरो मनोबैज्ञानिक र दार्शनिक आधारमा उभिएर खोतलीने सूचनाहरु phenomenology बिधि मानिन्छन/
यहाँ तपाईंको phenomenon भनेको ‘क्यान्सर रोग’ भयो र त्यो रोग संग लडेर जिएका मान्छेहरु तपाईंका सूचनादाता अर्थात् sample भए र उनीहरुको जीवन्त अनुभव (lived experience) तपाईंको सूचना अर्थात् data भयो/ तपाईंको मूल अनुसन्धान प्रश्न भनेको What is it like to live a life with cancer? हुनेभयो/ एउटा क्यान्सर पीडितले जींवन प्रति हेर्ने दृष्टिकोण र उसले लगाउने जीवनको अर्थ तपाईंको अनुसन्धानका मूल नतिजा हुने भए/ तपाईं त्यस्ता केही व्यक्तिहरुसंग प्रत्यक्ष सम्पर्कमा रहनु हुन्छ, उनिहरुसंग कुराकानी र अन्तर्वार्ता गर्नुहुन्छ, उनिहरुका बिचारलाई आफ्नो नोटबुकमा कैद गर्नुहुन्छ, सहमती लिएर त्यस्ता अनुभवलाई रेकर्ड गर्नुहुन्छ, उनिहरुका अनुहारमा देखिएका पीडाहरुलाई नियाल्नु हुन्छ र त्यसलाई आफ्नो सूचनाको एउटा पाटो ठान्नुहुन्छ, उनिहरुका परिवेश अवलोकन गर्नु हुन्छ, आफूले तयार पारेका सूचनाहरु उनिहरुसंग फेरी छलफल गर्नुहुन्छ र उनीहरुले गरेकै अनुभव जस्ताको तस्तै उनीहरुकै भाषामा तोड मरोड नगरीकनै सामाजिक सिद्धान्त, मनोबिज्ञान र दर्शनका आधारमा विश्लेषण गर्नुहुन्छ र एउटा थेसिस तयार पार्नुहुन्छ/
यसमा प्रत्यक्ष अनुभवका चार पाटा चासो को बिषय हुन सक्छन् Lived space (spatiality), Lived body (corporeality), Lived time (temporality) र Lived human relations (relationality) /
यस्ता थुप्रै अनुसन्धानका Topic तपाईं छान्न सक्नुहुन्छ जस्तो Experience of a life-long temporary teacher in Nepal, Experience of students who always stood first in all class examinations, Experiencing a life of being a working mother, Experience of a Parliamentarian, Living a life in Elderly Home etc. etc.
यी अनुसन्धानहरु अरु बिधिबाट गर्न नसकिने होइनन तर lived experience पहिचान गर्ने उपयुक्त विधिका रूपमा Phenomenology अग्रस्थानमा देखापर्छ/

Lesson 17: Case study:

बिगत केही पाठ देखि हामी गुणात्मक अनुसन्धानका प्रकारका बारेमा अध्ययन गर्दैछौं/ त्यसै क्रममा आज Case study लाई संक्षिप्तमा नियाल्नेछौँ / कुनै पनि परिवेशको बिस्तृत अध्ययन गरी जीवन्त प्रस्तुती गर्नु Case study मानिन्छ / हुनत गुणात्मक Case study मा अरु गुणात्मक अनुसन्धान जस्तै बिषयगत बुझाई र धारणाको महत्व त हुन्छनै तर पनि केही बस्तुगत बिचार पनि यस भित्र अट्न सक्दछ/ तर त्यो बस्तुगत बिचार pluralism को सन्दर्भमा यहाँ लागू हुन्छ न की संख्यात्मक अनुसन्धान मा जस्तो relativism को रूपमा / Case study अनुसन्धान गर्नेहरुले खासगरी आफ्नो paradigm को लागि constructivism छान्ने गर्दछन ता की जुन परिवेशको Case अध्ययन गर्न खोजेको हो त्यसै परिवेश संग साक्षात्कार गर्ने मानिसहरु संगको कुराकानीको आधारमा खोजिएको अर्थ निकाल्न सकियोस / अर्थात् तपाईंको सूचनादाताहरुनै तपाईं को ज्ञानका निर्माणकर्ता हुन् /

यो विधिमा तपाईं आफ्नो अनुसन्धान-सहभागीहरुको अनुभवलाई उनीहरुको कथा व्यथाका रूपमा चित्रण गर्नु हुन्छ र तपाईंका सहभागीहरुले उक्त परिबेशमा भोगेका कठिनाईहरु, उनीहरुले गरेका उपलब्धिहरु, धारणाहरु, बिचारहरु समेटेर एउटा जीवन्त तस्बीर तयार पार्नु हुन्छ ता की तपाईंका पाठकहरुले आफैं त्यहाँ पुगे जस्तो गरी Case प्रष्ट बुझ्नेछन / Case study मा सूचना संकलन बिभिन्न पक्षबाट गरिनु पर्छ/ जुन परिवेश को Case study हो त्यो परिवेशको परिचय बिना तपाईंको अध्ययन अधुरो रहन्छ / यसकारण परिवेशलाई चिनाउने कुनै पनि तथ्यांक वा सुचनाहरु तपाइंले संकलन गरेको हुनु पर्दछ /

Case study मूलत: बहु-सूचना पद्धतिमा आधारित हुन्छ/ उदाहरणको लागि यदि तपाईंको बिषय “Integration of ICT in Higher Education: A Case of ODL in Nepal” छ भने उच्च शिक्षा जहाँ सूचना प्रविधिको प्रयोग गरी अन लाइन दूर शिक्षा प्रदान गरिन्छ त्यो तपाईंको phenomenon अर्थात् परिवेश भयो / तपाइंले त्यस्ता विश्वविद्यालय वा कलेजको Case study गर्नु हुन्छ / नेपालमा रहेका त्यस्ता संस्थाको जीवन्त बर्णन तपाईंको लक्ष हुन्छ/ आफ्नो व्याख्यालाई जीवन्त बनाउन तपाईं ती संस्थामा ICT प्रयोग गरी ODL संचालनमा र विद्या आर्जनमा अग्रगामी भूमिका खेल्ने शिक्षक, प्रशासक, नीतिनिर्माता, प्रबिधिज्ञ सूचनाको एउटा पाटो मान्नुहुन्छ (सेवा प्रदाय ) भने बिद्यार्थी र अभिभावक (लक्षित बर्ग) अर्को पाटो मान्नुहुन्छ /

पहिलो पाटोको अनुभव संस्थापरक हुन्छ जसमा बर्तमान स्थिति, कमि कमजोरी र भविष्यको योजना समाबेश हुन्छ / लक्षित समूहको पाटोमा उनीहरुले अनुभव गरेका राम्रा र कठीन कथाहरु, उनीहरुले पाएका फाइदा र बेफाइदाहरु, उनिहरुले चाहेका र पाएका परिबेशहरु समावेश गरिन्छन / मूलत: Case study ले किन र कसरी को बिस्तृत विवरण माग्दछ / यसो गर्दा तपाइंले interview, participant observation, focus group study जस्ता बिधि उपयोगमा ल्याउनु हुन्छ र एउटाबाट पाएको सूचनालाइ अर्को संग टाँस्दै ब्याख्या गर्नु हुन्छ / यो बहु-बिधि Case study को लागि धेरै आवस्यक यसकारणले मानिन्छ की तपाइले Case को बिस्तृत अध्ययन गरेको होस् र एउटा सूचनामा मात्रै भर नपरेको होस् /

तर यतिले मात्र पनि तपाईंको data पुग्दैन / तपाईंलाइ आफ्नो Case study पूरा गर्न अरु secondary information पनि जरूरी हुन्छ / जस्तो संस्थाको इतिहास, सूचना प्रबिधि प्रयोगको फेहरिस्त र बिकास, अनलाइन संचालन भएका क्षेत्र, तीनको व्यवस्थापन देखि लिएर ICT र ODL प्रयोगमा ती संस्थाहरुको प्रत्येक विवरण (लगानी, प्रक्रिया र उपलब्धि) अनि त्यसबाट प्रदान गरिएका शिक्षाका सबै पाटाहरुको सूक्ष्म सूचना तपाईं को Case study को थुंगा हुन् जसलाई उनेर तपाईं आफ्नो थेसिस लेख्नुहुन्छ/

छानिएका संस्थाहरु एकै खाले हुन् र तीनले उच्च शिक्षामा एकीकृत गरेको सूचना प्रणाली र अनलाइन प्रक्रीयामा खासै भिन्नता छैन भने तपाईं धेरै संस्थाको अध्ययन गरेर पनि एउटा Case study गर्नुहुन्छ तर संस्थाका ICT र ODL का पक्षहरु एक अर्कामा तात्विक रुपमानै फरक छन् भने तपाईं एउटा थेसिस भित्रै Multiple cases को अध्ययन ल्याउनु हुन्छ /

- Nirakshar Niroula